پنجاه سال از تاسیس بورس در ایران می‌گذرد، با وجود فعالیت این نهاد طی نیم قرن اخیر، به نظر می‌رسد این بازار همچنان پتانسیل‌های لازم را برای توسعه بیشتر دارد.

به گزارش حساب پردازان معاصر و به نقل از پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا) ،  در این بین کم نیستند سهامدارانی که همچنان از روند فعالیت در این بازار انتقاد دارند. این انتقادها که عمدتا در بخش تسهیل معاملات بورسی و نقدشوندگی سهم‌ها از موضوعاتی است که در گفت‌وگوی ویژه‌نامه بورس «تجارت فردا» با حسن قالیباف اصل، مدیرعامل شرکت بورس تهران مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. قالیباف ورود ابزارهای مالی جدید مانندآپشن و پذیرش شرکت‌های جدید بورسی را از مواردی می‌داند که در سال ۹۵ تا حد زیادی در تسهیل معاملات نقش داشته و در مقابل از ابهام در فضای کل اقتصاد کشور انتقاد می‌کند.

به‌عنوان اولین پرسش عملکرد شرکت بورس را در سال ۹۵ چگونه می‌بینید؟ با توجه به تحولاتی که طی یکسال اخیر رخ داده است، اما همچنان سهامداران انتقادهای بسیاری به عملکرد در برخی بخش‌ها دارند. نظرشما دراین خصوص چیست؟

بورس تهران بعد از اجرایی شدن برجام وارد مرحله جدیدی از فعالیت شده است. با وجود تمام مشکلات دوران تحریم‌ها ما توانستیم با بسیاری از بورس‌های جهانی دیدار داشته‌باشیم و همکاری‌های جدیدی را شروع کنیم.

اکنون با وجود بیش از ۱۰ میلیون سهامدار و ۳۲۵ ناشر فعال در قالب ۳۸ صنعت، ارزش بازار بورس تهران از ۳۳۰ هزار میلیارد تومان فراتر رفته است. در این میان، توجه دولت به نقش بازار سرمایه امسال افزایش چشمگیری داشت.

درخصوص تامین مالی بخش خصوصی و دولتی، فرصت‌های مناسبی برای رشد و به‌ فعلیت رسیدن پتانسیل‌ها فراهم کرده است. بازار بدهی که یکی از مهم‌ترین بازارهای جهان است با کمک دولت توانست توسعه بسیاری داشته باشد و هم‌اکنون این بازار نقش بسزایی در پرداخت بدهی‌های دولت دارد. هم اکنون شاخص در محدوده ۷۶ هزار واحد است و ارزش معاملات در ۱۰ ماهه اول سال ۹۵ نسبت به دوره مشابه در سال ۹۴ با رشد ۶۹ درصدی مواجه شده و از ۳۰۳ هزار میلیارد تومان به ۵۱۲ هزار میلیارد تومان رسیده است.

شما در گفته‌هایتان به بحث تامین مالی اشاره کردید. یکی از نقش‌های بازارهای سرمایه هرکشور در بحث تامین مالی صنایع و شرکت‌ها است. در این خصوص نقش بازار بدهی بسیار مهم است. با این حال به‌نظر می‌رسد عرضه‌های این بازار نسبت به حجم تقاضا چندان زیاد نیست؟

در حوزه تامین مالی توسعه مطلوبی در بازار سرمایه اتفاق افتاده است و نهادهای مختلفی مانند صندوق پروژه و صندوق زمین و ساختمان در بازار سرمایه ایجاد شده تا شرکت‌ها بتوانند از این ابزار نیز برای تامین مالی استفاده کنند.در این میان در حوزه ابزار صکوک و اوراق مشارکت نیز توسعه مناسبی انجام شده و جزو برنامه‌های بازار سرمایه است که بتواند به تامین مالی بخش خصوصی و دولتی از طریق ابزار بدهی کمک کند.

در بازار بدهی ارزش معاملات این بازار از ۲ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان در ۱۰ ماهه اول سال گذشته، به ۸ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان رسیده‌ایم و با رشد فزاینده ۱۷۵ درصدی مواجه هستیم. ارزش بازار این اوراق به بیش از ۹۲ هزار میلیارد ریال رسیده است و انتشار اوراق جدید در سال ۹۵ معادل ۳۲ هزار میلیارد ریال بوده است و شرکت ها، تامین مالی از این درگاه را به‌طور پیوسته به انجام می‌رسانند.

در مورد راه‌اندازی اوراق مشارکت ارزی مذاکره اولیه با بانک مرکزی انجام شده و در حال تشکیل کارگروه برای تدوین دستورالعمل مربوط و هماهنگی با سپرده‌گذاری هستیم. برای انتشار این اوراق، درخواست‌هایی از طرف شرکت‌های پذیرفته شده در بورس نیز موجود است. همچنین در بازار اوراق بدهی، ۱۰ اوراق صکوک و مشارکت معامله شده، ۲ اوراق مشارکت پذیرش شده و ۷ اوراق صکوک و مشارکت در انتظار پذیرش هستند.

به‌طور کلی میزان عرضه‌ها از ابتدای سال در حد مطلوبی بوده است، اما به دلیل جذابیت این بازار حجم تقاضاها بسیار زیاد است. یکی از برنامه‌های مهم مقامات بورسی در بلند مدت رونق این بازار است که با عرضه‌های بالایی صورت می‌گیرد.

ورود ابزار اختیار معامله از مهم‌ترین تحولات امسال بود. ابزاری با پوشش ریسک مناسب که می‌تواند سهامداران خارجی را نیز جذب کند. در این خصوص توضیحاتی ارایه دهید؟

اجرایی شدن معاملات در بازار اختیار معامله نقطه عطفی در بازار سرمایه است. همانطور که مستحضرید تعدد در ابزارهای معاملاتی علاوه بر متنوع‌تر شدن سبد محصولات، امکان مدیریت ریسک را فراهم می‌کند. با تصویب دستورالعمل بازار قراردادهای اختیار معامله سهام توسط هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار بازار قراردادهای اختیار معامله خرید سهام روی سهام شرکت‌های ایران‌خودرو، فولاد مبارکه اصفهان و ملی صنایع مس ایران از تاریخ ۲۸ آذر ۹۵ رسما راه‌اندازی شد. زمان زیادی نگذشت تا بازار قراردادهای اختیار معامله فروش روی سهام شرکت‌های مذکور آغاز به کار کرد. در این خصوص آمارها نیز قابل توجه است.

از ابتدای دوره معاملاتی قراردادهای اختیار معامله تا اواسط بهمن ماه، بیش از ۲۲ هزار قرارداد به ارزش ۳۸ میلیارد ریال معامله شده است. درخصوص معاملات اوراق اختیار فروش تبعی، طی ۱۰ ماهه ۹۵ بیش از ۳۰۷ میلیون قرارداد به ارزش ۱۵ میلیارد ریال معامله شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از دو هزار و ۹۰۰ درصد رشد داشته است.

بسیاری از انتقاد‌های سهامداران درخصوص توقف طولانی‌مدت نمادها و بالطبع نقدشوندگی پایین سهم‌ها است. موضوعی که به واضح دیده شد طی مدت مزبور بازار را با چالش‌های بسیاری مواجه کرده است. از نگاه شما شرکت بورس چقدر در تسهیل معاملات موفق عمل کرده است؟ چه مشکلاتی پیش روی این شرکت قرار دارد؟

عمده توقف نمادها در راستای شفاف‌سازی بازار و صورت‌های مالی شرکت‌ها صورت گرفته است. اگر در نمادهایی مانند نمادهای بانکی این توقف‌ها طولانی مدت شده است به‌دلیل اختلاف نظر‌هایی بود که میان بانک مرکزی و سازمان حسابرسی وجود داشت. در این زمینه نیز راهکارهایی در نظرگرفته شده است. باید ترتیبی اتخاذ شود که جریان انتشار اطلاعات ناشران تسهیل شود و به‌واسطه آن زمان توقف نمادهای معاملاتی به کمترین حد ممکن برسد. همچنین مطالعاتی درخصوص فرآیند توقف و بازگشایی نماد‌ها انجام شده تا با بهره‌گیری از این مطالعات بین‌المللی، این فرآیند با نمونه‌های بین‌المللی تطبیق بیشتری داشته باشد.

به‌ نظر می‌رسد در بخش‌های دیگر نیز مشکلاتی وجود دارد که تسهیل معاملات و نقدشوندگی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؟

همانطور که پیش‌تر اعلام شد، بورس تهران از نظر مبادلات و نقد‌شوندگی طی سال جاری در وضعیت مناسبی قرار دارد، به‌طوری که ارزش معاملات بیش از ۶۹ درصد افزایش یافته و دفعات معاملات به بیش از ۱۳ میلیون دفعه ارتقا یافته است که نسبت به سال قبل رشد ۴۹ درصدی را تجربه می‌کند. با وجود این آمار مطلوب، همچنان نمی‌توان از مشکلات بر سر این مسیر چشم‌‌پوشی کرد. درخصوص این مشکلات، به موارد مختلفی می‌توان اشاره کرد.

نخستین موضوع شفافیت کم در متغیر‌های کلان اقتصادی است. شفافیت در متغیر‌های بودجه به‌ویژه متغیر‌هایی که بر صنایع اثرگذار است و روند رشد و توسعه شرکت‌ها، یکی از ارکان یک بازار سرمایه مطلوب است.

این موضوع کمک می‌کند فضای بازار از ابهام دور شده و سرمایه‌گذاران در فضای شفاف به تحلیل داده‌ها و اطلاعات بپردازند. در این زمینه یکی از نهادهای مهم و اثرگذار بر نقد‌شوندگی بازارها، بازارگردانی است که اجرایی شــدن معاملات الگوریـتمی یکــی از ابزار‌های قابل بهره‌برداری توسط بازارگردانان است که علاوه بر ارتقای حجم معاملات، هزینه کمتری برای بازارگردان ایجاد خواهد کرد.

فعال شدن صندوق‌های بازارگردانی و بهره‌برداری آنها از مفاد دستور‌العمل بازار‌گردانی می‌تواند این خدمت را در بازار گسترده‌تر و از پایداری بیشتری برخوردار کند. درخصوص ریز ساختار‌های بازار، مطالعات مناسبی انجام شده که بهره‌برداری از نتایج آن تسهیل پیوسته مبادلات را به ارمغان خواهد آورد. ماحصل این مطالعات در قالب گزارش تحلیلی برای فعالان بازار ارسال شده و امیدواریم از نتایج آن در تدوین آیین‌نامه‌ها و دستور‌العمل‌‌ها استفاده شود.

از سرمایه‌گذاران خارجی بگویید. بسیاری انتظار داشتند پس از اجرایی شدن برجام مشارکت بورس تهران با بورس‌های جهانی پیش از گذشته افزایش یابد. طی این یکسال چه اتفاقاتی افتاد؟

بازدید سرمایه‌گذاران خارجی از تالار حافظ طی این مدت افزایش یافته است. در این زمینه ۲۴۵ سرمایه‌گذار خارجی در قالب ۴۲ گروه از بورس تهران بازدید کردند و تعداد کدهای معاملاتی صادر شده برای سرمایه‌گذاران خارجی به بیش از ۷۶۹ کد رسیده است که از این تعداد،۱۴۱ کد در اختیار سرمایه‌گذاران حقوقی خارجی است. این در حالی است که در مقایسه با سال گذشته سرمایه‌گذاران خارجی در ۳۰ صنعت افزایش ارزش دارایی داشته و در ۸ صنعت با کاهش ارزش مالکیت مواجه بوده‌اند. از دیگر تلاش‌هایی که در این زمینه و با همکاری بورس‌های خارجی صورت گرفته است می‌توان به‌بروز‌رسانی سامانه معاملات، امضای تفاهم نامه با بورس‌های آتن و مونیخ و عضویت مجدد بورس تهران در فدراسیون جهانی بورس‌ها اشاره کرد.

در سال جاری و با اجرایی شدن برجام حضور سرمایه‌گذاران خارجی افزایش داشته به‌طوری که خرید و فروش آنها ۱۰۰ درصد ارتقا یافته و میزان مالکیت آنها بیش از ۹۰درصد رشد کرده است.

به این نکته نیز باید توجه کرد سرمایه‌گذار خارجی زمانی در بورس تهران ورود می‌کند که امنیت سرمایه‌گذاری در آن زیاد باشد. به این معنا که بتوانیم تا حد زیادی پوشش ریسک را افزایش داده و تبادلات ارزی را تسهیل بخشیم که در این زمینه‌ خوشبختانه بانک مرکزی و بورس فعالیت خوبی طی این مدت داشته‌اند.

در بحث پذیرش شرکت‌ها به‌نظر می‌رسد فعالیت‌های خوبی صورت گرفته است. ورود شرکت‌های جدید چه رهاوردهایی برای سهامداران می‌تواند داشته باشد؟

طی این مدت ۶ شرکت در فهرست بورس تهران قرار گرفته‌اند که با حضور این شرکت‌ها بیش از ۹۴ هزار میلیارد ریال به ارزش بازار افزوده شده است. همچنین در این مدت ۱۴۱هزار میلیارد ریال از طریق افزایش سرمایه تامین مالی شده است که ۴۴ هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال آن از طریق سود انباشته و سایر اندوخته‌ها بود.

همچنین دستورالعمل پذیرش شرکت‌ها در بورس شرایطی را مشخص کرده است که شرکت‌ها برای ورود به بازار باید تمامی آن شرایط را احراز کنند و با توجه به شرایط سخت‌گیرانه در این بازار، معمولا شرکت‌های بزرگ پذیرش می‌شوند و تمام تلاش ما در این بخش این است که کیفیت ورود شرکت‌ها به‌گونه‌ای باشد که به‌طور کامل شرایط پذیرش را احراز کرده باشند.

سهامداران ذی‌نفعان اصلی ورود شرکت‌های جدید هستند. با توجه به اینکه این موضوع در عمق بخشی به بورس اثرگذاری زیادی دارد می‌تواند می‌تواند خرید و فروش را تا حد زیادی تسهیل ببخشد و مدت زمان انتظار برای فروش (خرید) سهام را به حداقل ممکن کاهش یابد.

آماری از ورود این شرکت‌ها در دسترس است؟

براساس شانزده جلسه تشکیل شده هیات‌ پذیرش، ۳ شرکت در سال ۱۳۹۵ عرضه اولیه و ۳ شرکت نیز به بورس تهران منتقل شده‌اند. همچنین ۶ شرکت درج شده و درحال آماده‌سازی برای عرضه هستند و ۱۵ شرکت پس از پذیرش در حال آماده‌سازی برای درج در فهرست نرخ‌های بورس است.

در ضمن ۲۳ شرکت در انتظار پذیرش در بورس تهران هستند. در بازار صندوق‌های قابل معامله، ۵ صندوق، پس از پذیرش معامله شده‌اند و ۴ صندوق در انتظار پذیرش می‌باشند. همچنین برای پذیرش متقابل در سایر بورس‌ها، بررسی تفاهم‌نامه‌های موجود برای انتخاب بورس مبدا و بررسی فرآیندهای پذیرش در چند بورس انتخابی و تدوین رویه برای آنها در حال انجام است.

یکی از مهم‌ترین بحث‌های کنونی بورس تهران که مخالف‌ و موافقان زیادی دارد موضوع نحوه ورود سرمایه‌گذار به بازار است. منظور همان افراد حقیقی است که وارد بازار می‌شوند. با فرض اینکه از هشت میلیون کد سهامداری، نیمی از آنها در بازار فعال باشند، باید گفت بسیاری تخصص لازم را برای سرمایه‌گذاری ندارند. عده‌ای معتقدند حضور سهامدار بدون احتساب شرایط خاص اشتباه است. این موضوع باعث شده نمای بازار سهام ایران، غیر‌حرفه‌ای باشد. یعنی بیشتر فضای بازار بر اساس رفتار هیجانی سهامداران حقیقی تعریف شده است. در مقابل اعتقاد برخی دیگر این است که بازار سهام بازاری است که باید برای ورود عموم آزاد باشد و نیاز به مشارکت عمومی دارد. نظر شما در این خصوص چیست؟

وقتی صحبت از بازار رقابتی می‌شود یعنی در این بازار نباید محدودیت وجود داشته باشد. یعنی ورود و خروج باید کاملا آزاد باشد. در این حالت باید ابزاری در اختیار سرمایه‌گذار قرار بگیرد تا بتواند بهترین عملکرد را داشته باشد.

ما صندوق‌های سرمایه‌گذاری در کشور داریم، شرکت‌های مشاور حضوری و سبد‌گردانی هم در بازار از امکاناتی است که فراهم شده است. سرمایه‌گذار می‌تواند یونیت صندوق را خریداری کند که این صندوق‌ها ابزار‌های مدیریت حرفه‌ای روی سبد سهام در بازار‌های سرمایه هستند. در آمریکا عمدتا مردم از طریق صندوق‌ها وارد می‌شوند. ولی بازار‌هایی نیز وجود دارد که معامله‌گران علاقه دارند مستقیم وارد شوند. من فکر می‌کنم در بازار ما فعالان و مردم علاقه دارند که پولشان تحت کنترل خودشان باشد. آن چیزی که ما در بورس انجام می‌دهیم این است که دائما توصیه کنیم مردم از طریق صندوق‌ها وارد شوند و پولشان را در اختیار صندوق‌ها بگذارند و یونیت صندوق‌ها را خریداری کنند. من اعتقاد دارم که ورود و خروج به بازار باید به‌صورت کاملا آزاد باشد. شاید در ادامه این روند مردم به این نتیجه برسند که به دلیل نبودن وقت کافی یا نداشتن اطلاعات و دانش باید به سمت این حرکت کنند که پول خود را در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری قرار دهند.