درحالی بانک مرکزی یکی از دلایل گرانی دلار در ایران را افزایش نرخ جهانی آن اعلام می‌کند که نرخ ارز طی چند ماه گذشته در کشورهایی از منطقه که به‌شدت درگیر ناامنی هستند، تغییری نکرده ولی در “ایران امن” دستخوش تغییر ۲۹درصد شده، پاسخ این معما چیست؟

به گزارش حساب پردازان معاصر و به نقل از خبرگزاری تسنیم ، افزایش نرخ ارز در ۳ هفته اخیر و سکوت مسئولان یا جواب‌های عجیب آنان باعث شده است تا مردم و فعالان اقتصادی نتوانند تحلیل‌های دقیقی درباره آنچه در حال روی دادن است داشته باشند. نه اقتصاد ایران درگیر وضعیت خاصی شده و نه متغیرهای غیراقتصادی مانند ناامنی، تحریم‌های جدید و مسائلی از این دست روی داده است که باعث تلاطم در بازار ارز شود، درحالی که تلاطم‌های بازار ارز در گذشته معمولاً همزمان با بحران‌هایی مانند جنگ یا تحریم بوده است. دوره‌های نخستین افزایش ناگهانی نرخ ارز در اقتصاد ایران پس از انقلاب به دوران جنگ تحمیلی و همچنین تحریم‌های بی‌سابقه در سال ۹۰ و ۹۱ بازمی‌گردد؛ البته در دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد نیز بدون اینکه دلیل آن روشن شود شاهد افزایش ناگهانی نرخ ارز بودیم.

فارغ از اینکه افزایش نرخ ارز به‌سود اقتصاد است یا به‌زیان آن؛ برای مردم این سؤال مطرح است که چگونه در امن‌ترین اقتصاد خاورمیانه افزایش ناگهانی در نرخ ارزها وجود دارد، اما در کشورهای درگیر جنگ منطقه مانند عراق، سوریه و ترکیه این وضعیت را شاهد نیستیم. درحالی که عراق درگیر جنگ با داعش و فعالیت‌های تخریبی گروه‌های تکفیری است، نرخ برابری دینار عراق با دلار آمریکا تقریباً نسبت به اول سال تغییر نکرده و دامنه تغییرات آن کمتر از ۳ درصد بوده است، این نشان می‌دهد که پیش‌بینی آینده برای مردم و فعالان اقتصادی عراقی دشوار نیست. فراموش نکنیم که این کشور هنوز درگیر جنگ با داعش است و از سال ۱۹۹۲ عملاً در آن دولت مقتدر وجود نداشته است.

سوریه به‌عنوان کشوری که با جنگ داخلی شش‌ساله اخیر ساختار اقتصادی خود را از دست داده و حاکمیت ملی آن بر بخش‌های زیادی از کشور از دست رفته است، وضعیت بهتری در مشخص بودن رفتار نرخ پوند سوریه دارد. بدتر اینکه مرکز اقتصادی این کشور یعنی شهر تاریخی حلب ویران شده و کارخانجات‌ آن یا نابود شده و یا به یغما رفته است. این شهر در هفته گذشته آزاد شد و روشن است که بازسازی آن به دهه‌ها تلاش نیاز دارد، با این حال ارزش پوند سوریه از سپتامبر تاکنون تغییر چندانی نداشته و در سال جاری هم نوسانات معنی‌داری نداشته است، بنابراین برای مردم سوریه علی‌رغم ویرانی‌های جنگ با تکفیری‌ها پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد از ناحیه نرخ ارز مناسب است و نگرانی از ندانستن نوسانات نرخ ارز که به‌راحتی بر اقتصاد اثر می‌گذارد وجود ندارد.

ترکیه دیگر کشور مهم منطقه دستخوش تغییرات جدی‌تری در نرخ لیر ترکیه در برابر ارزهای خارجی بوده است. لیر ترکیه ارقامی بین ۲٫۷۹ و ۳٫۵۲ در برابر دلار را در سال جاری ثبت کرده است که میانگین تغییرات ۲۱درصدی را نشان می‌دهد. این کشور نیز نه مانند عراق و سوریه، اما با شدت کمتری شاهد ناامنی‌های گسترده در داخل است، به‌طوری که اعمال حاکمیت بر جنوب شرق و مرزهای سوریه بسیار دشوار شده است. دخالت در جنگ سوریه با حمایت از گروه‌های تکفیری باعث شده است تا خروج از بحران برای ترکیه دشوار شود و همین امر بر اقتصاد این کشور اثر بسیار داشته است. مناسبات اقتصادی با سوریه تعطیل شده و مراودات با عراق نیز مانند گذشته نیست.

در مورد ایران اوضاع کاملاً متفاوت است؛ ایران نه درگیر جنگ داخلی است و نه به تأمین کننده لجستیک تروریست‌ها تبدیل شده است، با این حال تغییرات در نرخ برابری ریال با دلار به ۲۹ درصد رسیده است، یعنی در امنیت کامل سیاسی و اجتماعی؛ تغییرات سریع در نرخ برابری ریال در برابر ارزها روی داده است. این اتفاق آثار مثبت و منفی بر اقتصاد دارد، اما سناریوی بد این است که کسی دلیل آن را نداند و و بدتر از آن اینکه مقام‌های مسئول دلایل بی‌ربط تحویل مردم دهند، مانند اینکه ارزش دلار در همه جا بالا رفته و در ایران هم افزایش یافته است، در حالی که ارزش دلار در همه جا بالا نرفته است و فهمیدن آن به‌سادگی و با مراجعه به فضای اینترنت قابل فهمیدن است، پس چرا مقام‌های اقتصادی دولت چنین استدلال‌هایی مطرح می‌کنند؟

پیامی که سردرگمی متولیان مسائل ارزی به فعالان اقتصادی مخابره می‌کند این است که دنبال دلایل افزایش نرخ‌های ارز در جایی غیر از تیم اقتصادی دولت باشید و طبیعتاً در چنین شرایطی فعالان اقتصادی از بخش واقعی اقتصاد به‌دلیل غیرقابل پیش‌بینی بودن؛ قطع امید کرده و به بازارهای سفته‌بازانه حمله می‌کنند که تجربه نشان داده است به تعمیق بحران و بدتر شدن شرایط می‌انجامد.