اقتصادهای ایران و چین درگیر جنگ تحریم و تعرفه با آمریکا است؛ وضعیتی که می تواند دلایل و انگیزه ای مضاعف برای گسترش همکاری های دو کشور را فراهم کند. البته این همه ماجرا نیست و ملاحظات مهم دیگری نیز در این مناسبات نقش دارد.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، «سفر به چین شروع تازه ای در روابط ایران و این کشور است»؛ این جمله تعبیر و توصیف «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان از اهمیت سفر اخیر برخی از اعضای دولت و نیز رییس مجلس به چین است که نگاه راهبردی تهران به پکن را نشان می دهد.
هفته گذشته هیاتی عالی رتبه از دولت به همراه رییس مجلس و نمایندگان بخش خصوصی و اعضای اتاق بازرگانی ایران و چین عازم پکن شدند. هدف از این سفر که به دعوت رییس پارلمان چین انجام شد، بالا بردن سطح روابط سیاسی، فرهنگی، علمی و اقتصادی بود اما به طور قطع آنچه که در اولویت مذاکرات قرار داشت، توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور در شرایط جدید بوده است؛ شرایطی که آمریکا هم برای ایران و هم چین رقم زد.
پس از توافق هسته ای سال ۹۴، یکی از انتظارات شکل گرفته در اذهان عمومی این بود که با رفع تحریم ها همکاری شرکت های ایرانی و اروپایی افزایش پیدا می کند و کالای با کیفیت اروپایی جای کالاهای چینی را می گیرد یا اینکه طرف قراردادهایمان در پروژه های مختلف که غالبا شرکت های چینی بودند جای خود را به شرکت های اروپایی می دهند.
با خروج یکجانبه آمریکا از برجام و آغاز دور جدیدی از تحریم های آمریکایی علیه کشورمان، چند شرکت اروپایی که در این مدت کوتاه وارد بازار ایران شدند مانند ایرباس، توتال، پژو و … عقب نشینی کردند. در این میان، اخباری از ممنوعیت سرمایه گذاری چینی ها در ایران هم مطرح شد که «اسدالله عسگراولادی» رییس اتاق بازرگانی ایران و چین آن را رد کرد.
هر چند که دولت و بخش خصوصی در دوره پسابرجام قصد کنارگذاشتن شریک سنتی و دیرینه خود را از تجارت و روابط اقتصادی نداشتند اما با بازشدن درهای تجارت و سرمایه گذاری در ایران به روی دنیا، سایر شرکت های خارجی هم وارد این بازار شدند و عرصه برای فعالیت چینی ها تنگ شد. از آنجایی که در چند دهه گذشته به دلیل تحریم ها کمتر شاهد سرمایه گذاری مستقیم اروپایی ها بودیم، در این دوره انتخاب اول در بین سرمایه گذاران، اروپایی ها بودند اما چینی ها حذف نشدند.
حالا در شرایطی که هم ایران و هم چین در جنگ اقتصادی با آمریکا قرار دارند می توانند متحد خوبی برای مقابله با زورگویی های ترامپ باشند. سفر اخیر رییس مجلس، هیات دولت و نمایندگان بخش خصوصی کشورمان هم به چین در همین راستا بود و مهم ترین موضوع قابل بحث دراین سفر، ادامه تجارت نفتی بین ایران و چین بوده است.
چین هم از کشورهایی است که از اجرای تحریم های نفتی علیه ایران معاف است. اینکه خریدار مهم نفت ایران دچار محدودیت نشده است امتیاز خوبی برای کشورمان محسوب می شود اما این در صورتی است که پول آن به کشور برگردد. کارشناسان اقتصادی معتقدند اگر قرار باشد پول نفت در قالب کالاهایی که نیاز بازار و ضرورت ها را تامین نمی کند به کشورمان برگردد، این یک معامله یکطرفه است و سودی عاید ایران نمی شود.

** قلاب چین برای صید بیشترین منافع در ایران
هر چند که اعضای اتاق بازرگانی ایران و چین جزییات سفر به چین و مذاکرات با مقامات چینی را محرمانه می دانند اما قابل حدس است که محور مذاکرات چه بوده است. «مجیدرضا حریری» نایب رییس اتاق بازرگانی ایران و چین در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا با بیان اینکه به صلاح نیست جزییات سفر به چین بازگو شود، گفت: مذاکرات با مقامات چینی محرمانه بوده و نباید اطلاع رسانی شود.
«مسعود دانشمند» عضو اتاق بازرگانی ایران در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا درباره امتیاز توسعه روابط اقتصادی ایران با چین اظهار داشت: واقعیت این است که هر کشوری به دنبال نهایت استفاده از قراردادها و همکاری ها برای منافع خودش است و درباره چین هم این کشور قلاب انداخته است تا بیشترین منافع را کسب کند و بنابراین تمام مذاکراتمان با چین باید بر پایه برد- برد باشد.
وی با اشاره به منافع چین در تجارت با آمریکا و مقایسه آن با ایران، گفت: تجارت چین و آمریکا چیزی حدود ۵۰۰ میلیارد دلار است حال آنکه حداکثر میزان تجارت ایران و چین به ۲۵ میلیارد دلار می رسد. بدیهی است که در این شرایط چین ریسک از دست دادن تجارت ۵۰۰ میلیارد دلار با آمریکا را نمی پذیرد و برای چینی ها همکاری با آمریکا بسیار اقتصادی تر و جذاب تر از همکاری با ایران است. بنابراین به مذاکرات با چینی ها باید از ابعاد مختلفی نگاه کنیم و تمام جنبه های آن را بسنجیم. چینی ها در شرایطی قرار دارند که می توانند از ایران نفت مورد نیاز خود را خریداری و به جای پرداخت پول کالاهای خود را به ایران ارسال کنند.
عضو اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه چینی ها منافع خود را در اولویت قرار می دهند، گفت: چین برای عربستان هم فرش قرمز پهن کرده و شاهد آن بودیم که یک روز پس از بازگشت هیات ایرانی از چین، پکن میزبان مقامات عربستان بود.
وی تاکید کرد: هیچ کشوری مستثنی از این قاعده نیست و در تمام کشورها تجارت از بحث سیاست تفکیک شده است اما در ایران تجارت ابزاری برای سیاست محسوب می شود. این در حالی است که در دنیا از سیاست برای بهبود اقتصاد استفاده می کنند.
دانشمند با اشاره به تبلیغات چین در ایران اظهار داشت: اینکه گفته شد شرکت های چینی باید از ایران خارج شوند و سرمایه گذاری شرکت های چینی در ایران ممنوع می شود، بیشتر از یک شوخی نیست و تمام این موضوعات خوراک تبلیغات چینی ها در ایران است.

**ترافیک مذاکرات تجاری در پکن برای مقابله با جنگ تعرفه ای آمریکا
همانطور که اشاره شد، چین هم درگیر جنگ اقتصادی با آمریکا شده است و کج خلقی های ترامپ در روابط با چین باعث شده که صادرات دومین اقتصاد بزرگ جهان در آخرین ماه سال ۲۰۱۸ میلادی به کمترین رقم در دو سال اخیر برسد و واردات این کشور هم روند نزولی داشته باشد.
هر چند که صادرات چین در ماه دسامبر سال ۲۰۱۸ میلادی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۴٫۴ درصد روند کاهشی داشته اما در چند ماه منتهی به آخرین ماه سال گذشته میلادی شرایط برای چین آنقدر ها هم نامساعد نبوده است و علی رغم محدودیت هایی که از سوی آمریکا اعمال شد توانست از افت شدید آمار و ارقام جلوگیری کند. این در حالی است که رئیس جمهوری آمریکا دستور وضع تعرفه های جدید واردات کالاهای خارجی اعم از محصولات چینی را داده و روی محصولات و کالاهای چینی به ارزش ۲۰۰ میلیارد دلار تعرفه گمرکی ۱۰ درصدی اعمال کرده است و قرار شده از سال جاری میلادی هم این تعرفه های وارداتی به ۲۵ درصد افزایش یابد.
انتظار می رود چین امسال سال سختی را پیش رو داشته باشد بنابراین طبیعی است که دست دوستی و همکاری به تمام کشورها از جمله ایران دراز کند و چنین سفری را برای مقامات ایرانی ترتیب دهد و تقاضای افزایش سطح همکاری های اقتصادی را داشته باشد.
حجم تجارت ایران و چین در نیمه نخست سال ۲۰۱۸ به ۱۹ میلیارد و ۶۶۰ میلیون دلار رسید که نسبت به پارسال ۲٫۲ درصد افزایش نشان می‌دهد. هفتم شهریورماه امسال هم سفیر چین در تهران، اعلام کرد که حجم روابط تجاری دو کشور در نیمه اول سال ۲۰۱۸ به ۱۹ میلیارد و ۶۶۰ میلیون دلار رسیده است. وزیر امور خارجه کشورمان هم اخیرا اعلام کرد که چین مهم ترین طرف تجاری ایران است و روابط تجاری با این کشور افزایش می یابد.
البته چینی ها برای نجات اقتصاد خود تنها به بازار ایران اکتفا نکردند و یک روز بعد از آنکه هیات ایرانی پکن را به مقصد تهران ترک کرد «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی وارد پکن شد تا مذاکرات برای گسترش روابط اقتصادی چین و عربستان هم در پکن انجام شود. بنابراین مذاکره با ایران مانع از مذاکرات این کشور با عربستان برای افزایش سطح روابط اقتصادی نشد حال اینکه بارها شاهد آن بودیم که ایران برخلاف چین منافع اقتصادی خود را به بسیاری از ملاحظات سیاسی گره زده است.